Mitropolit Amfilohije Radović u Crnoj Gori
Svetosavski zilot u akciji
Poznati crnogorski pjesnik, sa boravištem u Sarajevu, nedavno je napisao: „Jednog zbilja mudrog čoeka iz moga kraja pitali su: kako mu uspijeva da uvijek o svemu kaže pametnu riječ? Ja, veli, prvo zamislim šta bi se najgluplje moglo o nekoj stvari kazati, a onda rečem skroz suprotno. U sličnu svrhu meni služi Amfilohije: kad ga gledam šta radi i čujem šta govori, ja zamislim nešto skroz suprotno i dobijem Isusa Hrista. Eto zašto je za mene pop Rile bukvalni Antihrist.“[1]
Malo je ljudi u Crnoj Gori, a nije pretjerano reći i šire, koji izazivaju toliko kontroverzi kao nominalno mitropolit „Crnogorsko – primorske“ mitropolije na Cetinju, Amfilohije Radović. Njegovo ime upisano u internet pretraživaču izbacuje više tekstova i izjava nego bilo koja estradna, filmska ili ličnost iz svijeta politike.Većina tih izjava spada u sam vrh mizantropije, šovinizma, homofobije i svih ostalih najmračnijih načina ispoljavanja ljudske svijesti.
Korijeni i CV
Mitropolit „crnogorsko-primorski“, Amfilohije Radović, rođen je na Božić 7. januara/25.decembra 1938. godine u Barama Radovića u Donjoj Morači, u plemenu Moračkom, od oca Ćira i majke Mileve, rođene Bakić. Svjetovno ime mu je bilo Risto.
Potomak je po srodstvu vojvode Mine Radovića, jednog od prvih plemenskih kapetana crnogorskih, koji je prisajedinio Moraču Crnoj Gori 1820. godine.
Osnovnu školu završio je u rodnom mjestu, a Bogosloviju Sv. Save u Rakovici u Beogradu. Diplomirao je na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu 1962. godine.
Studirao je klasičnu filologiju na Filosofskom fakultetu u Beogradu. Postdiplomske studije nastavlja u Bernu i Rimu. Odatle odlazi u Pravoslavnu Grčku crkvu, đe boravi sedam godina i đe se zamonašio i služio kao sveštenik. U tom periodu u Atini je odbranio doktorat o Sv. Grigoriju Palami.
Poslije godinu dana provedenih na Svetoj Gori odlazi za profesora na Institut Sv. Sergija u Parizu, a od 1976. godine postaje docent, pa redovni profesor na Bogoslovskom fakultetu Sv. Jovan Bogoslova Srpske Pravoslavne Crkve u Beogradu, na katedri za Pravoslavnu pedagogiju (katihetiku), sa metodikom nastave.
U maju 1985. izabran je za episkopa Banatskog. Iz Vršca prelazi na Cetinje, đe je 30.decembra 1991. godine, ustoličen za „Mitropolita Crnogorsko-primorskog, Zetsko-brdskog i Skenderijskog i Egzarha Pećkog Trona“.
To bi, ukratko, bila njegova profesionalna biografija koja, na prvi pogled, odaje čovjeka kojem nije strana suština hrišćanske vjere i od koga je za očekivati da će se pridržavati njenog osnovnog filozofskog stava da se spasenje može postići vjerom, ljubavlju i smjernim, moralnim životom.
Ideološke osnove
Od svih pravoslavnih crkava na Balkanu Srpska pravoslavna crkva važi kao najkonzervativnija, mračnjačka, neprijateljska prema nauci i progresu. Uvijek je bila produžena ruka političkih ambicija i u sprezi sa nacional – šovinizmom, idejama o stvaranju velike države i pokoravanju ostalih naroda pod firmom oslobađanja i privođenja nacionalno neosvješćenih svojim „srpskim korjenima“.
To je Crkva koja je u Drugom svjetskom ratu bila najodaniji saradnik okupatora, išla je čak ispred četnistva i Ljotićevih fašista. U svom radu "Nacionalizam Svetog Save" vladika Nikolaj Velimirović, duhovno ishodište Justina Popovića i radikalne struje u SPC, kojoj pripada i Amfilohije, tvrdi da je nacionalna crkva, tj. borba za nju, "osnov pravog, jevanđeljskog i organskog nacionalizma" i da je takvu crkvu srpskom narodu stvorio Sveti Sava.
Na predavanju održanom 1935. godine na proslavi "Nedelje pravoslavlja" u Beogradu, Velimirović upoređuje Hitlera sa Svetim Savom. "Ipak se mora odati poštovanje sadašnjem nemačkom vođi", kaže vladika Nikolaj, "koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u XX veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svom narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju. A nama je taj posao svršio Sveti Sava, prvi među svetiteljima, prvi među genijima i prvi među herojima u našoj istoriji."[2]
Da li je vladika Nikolaj promijenio poslije rata svoj stav o Adolfu Hitleru teško je reći. Međutim, jedno je sigurno: vladika je do kraja života ostao Hitlerov istomišljenik bar kada su Jevreji bili u pitanju. Upravo u knjizi "Govori srpskom narodu kroz tamnički prozor", koju je 1944. godine napisao u konc-logoru, vladika Nikolaj je poručio Srbima i cijeloj Evropi:" :"U toku vekova oni koji su raspeli mesiju Gospoda Isusa Sina božijeg stvorili su od Evrope glavno bojište protiv Boga, a za đavola... Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam i sveopštu revoluciju, i kapitalizam i komunizam. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova - đavola. I to sve u nameri da Hrista ponize, da Hrista ponište, i da na presto Hrista stave svoga jevanđeoskog mesiju , ne znajući ni danas da li je to sam Satana, koji je otac njihov i koji ih je zauzdao svojom uzdom i bičevao ih svojim bičem... Ali je za čuđenje da su se Evropejci kršteni miropomazani, potpuno predali Židovima tako da židovskom glavom misle, židovske programe primaju, židovsko hristoborstvo usvajaju, i po židovskom putu hode i židovskim ciljevima služe."[3]
Na ovakvom učenju se profilisala SPC, kanonizujući Nikolaja Velimirovića i proizvodeći ga u najveći sopstveni teološki autoritet, na kome se učilo i obrazovalo sveštenstvo Srpske crkve. Usvajajući Velimirovićev odnos prema nauci, kulturi, evropskim vrijednosti, Justin Popović, koji za vladiku Nikolaja Velimirovića kaže da je bio „najveći Srbin posle svetog Save“, u knjizi "Pravoslavna crkva i ekumenizam" piše: "Ekumenizam je zajedničko ime za pseudohrišćanstva, za pseudocrkve Zapadne Evrope. U njemu su srcem svojim sve evropski humanizmi, sa papizmom na čelu. A sva ta pseudohrišćanstva, sve te pseudocrkve, nisu drugo do jeres do jeresi. Njima je zajedničko evanđelsko ime: svejeres".
Uz Dimitrija Ljotića, Justin Popović i Nikolaj Velimirović su simboli ideologije svetosavskog nacionalizma (jedan narod, jedna religija, jedna država – bog na nebu, kralj u državi, domaćin u porodici).
Nekadašnji episkop Artemije i mitropolit Amfilohije bili su najbolji učenici Justina Popovića, njegova „duhovna deca“. Njih dvojica su, uz Atanasija Jevtića i Irineja Bulovića, najzaslužniji za rehabilitaciju Nikolaja Velimirovića i njegovu kanonizaciju. „Srbi neće u monahe, Srbi krenuli za Evropom, žene trče za pariskom modom i po varoši i po selima. Ko će čuvati dušu srpskoga naroda, svima je do uživanja stalo. Srbi, na šta ste sveli svoju istoriju i sebe? Bioskopi pre svega i pozorišta iznad svega. Srbi krenuli za kulturom, za civilizacijom evropskom, za modom evropskom. O, leševi srpski!“. „Šta nam daje ta kultura i civilizacija? Šta osim laži? Šta osim lažnih uživanja? Šta nam daju palate i fabrike? Šta vam daju avioni? Pogledajte duše svoje. Gde su vam duše?“(Nikolaj Velimirović, Govori srpskom narodu kroz tamnički prozor).
Amfilohijeva misija: poništavanje Crnogoraca
Nužno je bilo osvrnuti se ko je i što je uticalo na profilisanje Amfilohijeve ličnosti, jer je on, u stvari, samo nastavio duhovnu vertikalu na kojoj se obrazovao, nadopunjujući je oštrim, gorštačkim karakterom, ostrašćenošću, primitivizmom i usađenom mržnjom prema evropskoj civilizaciji, komunizmu i , posebno, prema narodima koje ta ideologija Stevana Moljevića doživljava kao cijepanje srpskog nacionalnog bića.
Nema sumnje da se Amfilohije Radović vratio u zemlju u kojoj je rođen sa misionarskim ciljem da poništi postojanje crnogorske nacije i zatre sve ono što joj je davalo posebnost i prepoznatljivi identitet. Drugo se nije ni moglo očekivati od osobe koja je provela čitav svoj period odrastanja i zrelosti napajajući se idejama Nikolaja Velimirovića i Justina Popovića.
Veoma griješe svi koji misle da u djelovanju Amfilohija Radovića ima neke velike strategije i mudrosti. On, u stvari, djeluje u skladu sa onim što on jeste, ispoljavajući se na način svojstven osobama koje su zadojene ekstremnim nacionalnim idejama i otporom svakoj vrsti progresa i liberalizma. Taj privid dolazi od odnosa političara koji umišljaju da oni koriste Amfilohija Radovića za svoje političke ciljeve i proširenje biračke baze, a, ustvari, je upravo suprotno.
Amfilohije je, kao svaki predator, osvajao ono što mu je omogućeno. Poznati crnogorski pisac, Miodrag Popović, piše o Amfilohiju: „Mladi teolog je spoznao još u doba svog školovanja u Beogradu da određene ciljeve ne može ostvariti molitvama i sholastičkim raspravama s bogobojaznim ljudima. Zato će se u vrijeme svog stolovanja na Cetinju, u manastiru i cijeloj mitropoliji, okružiti laicima i svještenicima, koji su bili bivši udbini kadrovi u lokalnim organima SKJ, ili likovi kompromitovani zbog krađe novca u manastirima, pripadanja kriptofašističkim ljotićevskim organizacijama, i stranim tajnim službama kao obučeni agenti-provokatori, itd...“[4]
Amfilohije Radović je jedan od najeksponiranijih protagonista etničkog i klerikalnog radikalizma, on predstavlja epicentar svih crnogorskih kontroverzi iz kojih se emituje ideoloski mrak četnistva, klerofašizma i velikosrpstva, sugerira teokratsko društvo kao najsrećniji oblik državnog uređenja, slijepu potčinjenost „srpstvu“ i Srbiji.
Iako ne postoji nikakav pravni, ni nacionalni kontinuitet sa Crnogorskom pravoslavnom crkvom, ukinutom 1918. godine, Amfilohije je sebe promovisao kao nasljednika na tronu Petra I Petrovića, a Crnogorsku crkvu i Cetinjsku mitropoliju kao dio kontinuiteta srpske crkve i Beogradske patrijaršije, iako je ona konstituisana 1920.godine . „Na Balkanu vjersko odredjenje ne znači samo pripadnost jednom religijskom obredu i kulturološkom obrascu, vec i jednoj državnoj tradiciji ili političkom mišljenju iz koga obično slijede postojana ideološka i politička opredjeljenja“[5] – piše poznati crnogorski istoričar Živko Andrijašević. Otuda je crkveno pitanje u Crnoj Gori postalo par exelance ideološko i nacionalno pitanje. Čak je i formiranje „jedinstvene pravoslavne Crkve za teritoriju KSHS“ i nekanonsko gašenje pojedinih crkava i zadiranje u jurisdikciju Vaseljenske patrijaršije bilo u funkciji nacionalne ekspanzije i asimilacije malobrojnih naroda pod parolom „ujedinjenja srpstva“. Čak i u dobu socijalizma SPC je unutar svojih zidova održavala jak nacionalistički i velikosrpski stav, zbog čega su u Crnoj Gori u više navrata opominjani zbog veza sa srpskim ekstremnim nacionailzmom izvan granica Jugoslavije.
Guslar agresije
Nakon pet decenija komunističkog razdoblja, Srpska pravoslavna crkva je samo nastavila svoju ideološku matricu od prije i za vrijeme rata, da bi se na javnu scenu u potpunosti vratila dolaskom na vlast Slobodana Miloševića. Ona je u operacionalizaciji srpskog nacionalnog programa doista odigrala veliku ulogu dajući, s jedne strane, snažan doprinos buđenju etnonacionalizma i velikodržavnog raspoloženja najširih slojeva naroda, manipulišuci religijskim i nacionalnim osjećanjima građana u čisto političke svrhe, dok je, s druge strane, pružala i neposrednu podršku samom Miloševićevom režimu.
Amfilohije Radović je u agresiji Srba i Crnogoraca na Konavle i Jug Hrvatske bio veliki podstrekač rata i nasilja. Svirao je gusle, svojim prisustvom ohrabrivao dobrovoljce i rezerviste na agresivnost na hrvatskoj teritoriji i prema hrvatskom stanovništvu. Veliki je broj fotografija i novinskih napisa koji su ostali kao kompromitujući materijal za ovu inače veoma kompromitantnu svješteničku ličnost za srpsku crkvu, posebno za srpsku crkvu u Crnoj Gori. Željko Ražnatović Arkan, krajem juna 1991, na Petrovdan, sa blagoslovom Amfilohija Radovića, sa „Tigrovima“ naoružnim do zuba, boravi u Cetinjskom manastiru. On je sa svojom paramilitarnom družinom ispraćen na ratište blagoslovima i zdravicama Amfilohija Radovića i sveštenika SPC. U novembru 1991. godine Amfilohije Radović je, uz gusle, bodrio crnogorske rezerviste u sramnom pohodu na Konavle i Dubrovnik, uz pratnju popova i specijalaca obilazio sva ratišta u Hercegovini, nakon kojih su ostajale etnički očišćene teritorije od muslimana. Bio je u Trebinju i onoga dana kada je zapaljeno nekoliko najuglednijih muslimanskih kuća i kada je opljačkana kuća i firma poznatog Trebinjca Saliha Alijagića. Amfilohije Radovic je bio i u Kninu da blagoslovi tamošnju Srpsku krajinu i podstakne Milana Martića i Milana Babića da istraju u njenom otcjepljenju od Hrvatske. Uoči sukoba u Hrvatskoj insistiralo se da teritorije na kojima žive Srbi ne mogu ostati u sastavu Hrvatske, već se moraju naći u istoj državi sa Srbijom i "svim srpskim krajinama". Amfilohije Radović javno traži spajanje "svih srpskih krajeva" u “Ujedinjene srpske zemlje”.
Odbacujući Vens – Ovenov mirovni plan, govoreći o bosanskim Srbima, Amfilohije je prizvao Kosovski zavjet riječima “… opredjelili su se, kao i car Lazar … za carstvo nebesko…”.
"Jagnje božije i zvijer iz bezdana - filosofija rata", Svetigora, Cetinje 1996, naziv je zbornika radova sa "naučnog" simpozijuma održanog na Cetinju, na kojem je "Kosovo" kao problem "uzdignuto do paradigme cijelog savremenog svijeta", praveći od njega mitološku paradigmu kojom se "nešto što je vanjski ličilo na tragični poraz .... pretvara u duboku unutrašnju pobjedu, čije dimenzije, ništa manje no u kosovsko vrijeme, mogu biti kosmičke"[6]. Iz realnosti u ekspanzivnost postojećeg mita o Kosovu i mitološku zloupotrebu poraza jedne nakaradne politike.
Rat se opravdava kao legitiman u odbrani u ostvarenju cilja srpskog naroda, kao novi zavjet, u kojem se posebno mjesto daje Radovanu Karadžiću, a srpski narod u Bosni i Hercegovini se proglašava prosvećenim. „Samo duša koja časno ponese svoj krst i narod koji dostojanstveno nosi taj krst i koji odstrada svoju vjeru, zaista razumiju tajne tog izvornog, hrišćanskog načina postojanja" rekao je Amfilohije na predavanju u organizaciji Misijskog fonda Eparhije zvorničko-tuzlanske u Bijeljini. "Srbi u Republici Srpskoj jesu prošli raspeće, zbog čega su malo bolji od polukrštene Crne Gore i nedokrštene Srbije"[7].
Stanje rata može biti iskorišteno da okuraži populaciju da razmišlja na načine na koje u drugačijim uslovima ne bi razmišljali i da prihvate ideje i formacije institucija koje bi u normalnim okolnostima odbili. Što se duže nacija uvlači u rat sve je više otvorenija prema ovakvom načinu razmišljanja. Devedesetih godina je u crnogorskom narodu potpuno izokrenuta svijest, do neprepoznatljivosti. Komunikacija i društvo funkcionisali su u zatvorenom krugu, kao obmana za koju se vezivala snaga mitologije. Mediji nijesu bili izvršioci socijalizacije, nego, upravo suprotno, eksplozije demagoškog populizma u masama. Kao posljedicu imali smo promjenjenu nacionalnu svijest na uglavnom iskonstruisanoj „ugroženosti srpstva“, propratno uz sve anahrone i antizapadne ideje koje idu u paketu sa tim, rast uticaja SPC i Amfilohija Radovića i , na kraju, potpunu rastrojenost crnogorskog društva. Do rascjepa u vladajućem DPS-u i političkog zaokreta 1997.godine Mila Đukanovića, lidera vladujećeg DPS-a, postojala je potpuna medijska i svaka druga otvorenost javnog prostora za Amfilohijeve blasfemije i njegovo nesmetano djelovanje.
Kratki pregled ranih izliva mržnje
Već smo konstatovali da je Amfilohije Radović shvatio kao životnu misiju prevođenje Crnogoraca u „srpstvo“ i nestanak crnogorske nacije, u skladu sa željom poznatog pjesničkog mrzitelja nacionalnih Crnogoraca, Matije Bećkovića, da će crnogorska nacija izumrijeti prije njega. Previše bi oduzelo vremena i prostora nabrajanja svih izliva mržnje i negiranja crnogorske nacije od strane Amfilohija Radovića. Osvrnućemo se samo na dio njih.
U beogradskim »Književnim novinama”, 1989. godine, Amfilohije Radović, kada je bio episkop banatski, govorio je: “U istoriji nikad nije postojao crnogorski narod”, a 1992, sada već sa titulom koju i danas nosi, u beogradskom časopisu “Svet”: ”Crnogorska nacija je izmišljena u Titovoj i Đilasovoj laboratoriji”.
U Ljubljanskoj “Mladini”, oktobra 1988, Amfilohije Radović kaže:”Stav komunističke partije i to po direktivama Kominterne prije rata, bio je da Balkan i u srcu Balkana srpski narod treba da se oslabi. Na temelju toga stvoreni su novi narodi koji u istoriji nijesu nikad ni postojali, kao recimo Crnogorci, oni su najočigledniji primjer. Ja sam Srbin, premda sam rođen u Crnoj Gori”[8].
Iste godine, na srpskoj državnoj televiziji, Amfilohije ponavlja slične riječi: ”Kažu mi, a izgleda da je to i tačno, kako je Milovan Đilas dobio naređenje da istorijski obrazloži i dokumentuje postojanje crnogorske nacije i da je to on uradio na osnovu Marksovog učenja. Međutim taj isti Đilas se 1954. odrekao tog svog kopileta i sada se piše i osjeća Srbinom. Ali to zlo je ostalo”.
Svima su poznate Amfilohijeve "čuvene" izjave o Crnogorcima da su "komunistički nakot ili kopilad”, da bi na jednoj lokalnoj TV pokazao "milosrđe" riječima: "I kopile je dijete koje treba ljuljati. Nije ono neko čudovište. Uostalom, koliko danas imate djece koja su vanbračna i imaju sva prava kao što imaju druga bračna djeca".
Kako li tek zaboraviti riječi današnjeg "mitropolita crnogorskog i diokletijanskog", u vrijeme vraćanja državnosti Crnoj Gori: "Neka bi bog podario da bude što manje onih koji se klanjaju paganskom caru prokletom Dukljaninu i neka paganskog cara Dukljanina svaki Crnogorac prikuje čekićem za Vezirov most"[9].
Zanimljivo je da je ranije Amfilohije pežorativno upotrebljavao izraz Dukljani za Crnogorce, da bi danas sebe titulisao, pored već uobičajenih titula, kao diokletijanskog. Čak se gradi hram u Baru koji nosi ime dukljanskog kneza Vladimira Vojisavljevića – „hram Sv. Jovana Vladimira“. No to je princip koji se koristio za sve istaknute ličnosti i događaje iz crnogorske istorije, mijenjajući im karakter i suštinu, odnosno, praveći od crnogorske istorije dio srpske istorije. I to se dešava u situaciji kada srpska crkva i srpska istoriografija, i inače, vidi samo sebe i selektivno uzima iz prošlosti isključivo ono što potvrđuje njihov stav, suprostavljajući se čak i neumjesno i neprimjereno svemu što nije u skladu sa njihovim mišljenjem.
Posljednje uvrede crnogorskoj naciji upućene su Crnogorcima 17.septembra 2017.godine kada je - na praznik „proroka Mojsija Bogovidca i Svetog Petra Dabrobosanskog“, sa sveštenstvom služeći svetu službu Božiju u Cetinjskom manastiru - Amfilohije kazao da ima dosta Crnogoraca koji misle da su Crnogorci samo zato što su rođeni u Crnoj Gori „... A ovi misle da su Crnogorci samo zato što su se, kao i volovi, rodili u Crnoj Gori. Nisu to Crnogorci“[10].
Krajnje licemjerstvo iskazala je MPC svojim posipanjem pepelom, nazivajući one koji su svo vrijeme podsjećali Amfilohija na riječi apostola Petra: „Bog ne gleda ko je ko, nego mu je iz svakog naroda mio onaj koji dobro čini“ (Dap.10, 35) i Isusove riječi „Nema više ni Judejina ni Grka, nema ni roba ni slobodnjaka, nema više ni muško ni žensko; jer ste svi vi jedno u Hristu Isusu." (Gal. 3:26-28), ... pripisujući im etnofiletizam, iako je eparhija na čijem je čelu i on sam etalon etnofiletizma, šovinizma i širenja mržnje prema drugima i drugačijima.
Amfilohije Radović je najeksponiraniji protagonista etničkog i klerikalnog nacionalizma. Za njegovog vakta i zahvaljujući i njegovom djelovanju na nacionalnu svijest Crnogoraca, propagiranju crnogorske istorije kao srpske, mijenjanju tradicionalne crnogorske baštine i uvođenjem potpuno stranih običaja i arhitentoskih sakralnih oblika, broj Srba u Crnoj Gori se uvećao desetak puta.
Suprotno od Isusovih propovijedi
Poštovati državne zakone, i raditi za dobrobit društva suština je hrišćanskog bića, ali je i mržnja prema drugima nedvosmisleno grijeh. Vezivanje vjere i nacije logično povlači za sobom i to da se "nacionalna" crkva bavi politikom i sekularizmom, što je nešto što Isus i apostoli nikad nijesu propovijedali. Hrišćanstvo ne propovjeda da neko mrzi državu u kojoj živi. Jevanđelja podstiču vjernike na sve ono što donosi duhovnu i materijalnu dobrobit društvu u kome žive. Isus je rekao da je druga najveća zapovjest voljeti svoje bližnje; apostol Pavle takođe upućuje vjernike da se pokoravaju zakonima zemlje u kojoj žive (Djela 4:19)), i da treba da budu uzorni građani (Rim. 13:1-7).
U vremenu prije proglašenja nezavisnosti Crne Gore i nakon toga, Amfilohije se svom silinom obrušio na državu Crnu Goru i njenu vlast. Prije referenduma o nezavisnosti Crne Gore, svoje mišljenje o tome Amfilohije je izneo na novosadskoj televiziji, riječima ne baš prikladnim sveštenom licu. Na pitanje novinarke "Šta mislite o crnogorskom državnom projektu", on je odgovorio: "Ne pravi se pita od onoga."[11] Na Badnji dan, prilikom nalaganja badnjaka pred Sabornim hramom Hristovog vaskrsenja u Podgorici 2008.godine, obratio se zvaničnoj Crnoj Gori, konstatujući da “ima ljudi koji žele da ugase Hristov plamen “, i poručio im “da će se prije oni ugasiti negoli sveti oganj Božji”: „Najgora frakcija bivših bezbožnika, danas, preuzela je vlast u Crnoj Gori i oni pokušavaju da podmetnu kukavičje jaje crkvi Božijoj. Razni krivomozgići, razni Cerovići, razni đakoni lažnih raspopova misle da će oni pobijediti Crnu Goru Petrovića, Crnu Goru Njegoševu, Crnu Goru svetog Petra Cetinjskoga“[12]. Početkom maja 2015.godine, u manastiru Kosmač, odbijajući da se registruje kao Crkva u Crnoj Gori sublimirao je svoj odnos prema državi crnoj Gori riječima: „Neka naša uvažena vlast shvati da ne može nesmjestiva, bezgranična, Hristova Crkva da bude u granicama avnojevske fildžan-Crne Gore“[13].
"Do razdvajanja Srbije i Crne Gore" govorio je mitropolit Amfilohije Radović, "može doći samo protivno volji naroda, putem nasilja, krađe, ucjena i prijetnji. Zato će SPC ignorisati eventualnu odluku Crne Gore o samostalnosti, a što se, pak, Crnogorske pravoslavne crkve tiče, ona je čedo titoista koji i danas nastavljaju nasilje nad SPC”[14].
Amfilohije Radović je na konferenciji za novinare 10. jula 2000. oštro optužio crnogorsku vlast da "podgrijeva stare mržnje i diobe u narodu" i zatražio od međunarodne javnosti zaštitu za Mitropoliju crnogorsko-primorsku. "Svojom nezrelom i kratkovidom politikom, najviši državni organi direktno podgrijevaju stare mržnje i diobe u narodu i stvaraju nove. U ime 'evropske budućnosti' gaze i dopuštaju da se gazi državotvorno, nacionalno i duhovno nasljeđe loze Petrovića, našavši se u opasnosti da prodaju vjeru za večeru, a obraz i dušu za eure“.
Optužbe koje Amfilohije Radović upućuje crnogorskoj vlasti mogu se klasifikovati u nekoliko pravaca: jedan od njih je navodno promovisanje „montenegrinstva“, kako ga voli nazivati Radović, odricanje od „srpstva“ i „montenegrizacija“ Crne Gore; tu se , svakako, ubraja i povratak suvereniteta i razlaz sa Srbijom; veliko nezadovoljstvo kod Amfilohija izaziva priznanje Kosova od strane Crne Gore, što je za njega izdaja svega onoga što za njega predstavlja zaostavštinu njegove vizije Crne Gore Petrovića; uz Kosovo sigurno najveću mrzovolju prema vlastima Amfilohije ispoljava zbog ulaska Crne Gore u NATO i „udaljavanja“ od Rusije. Postoje još neki razlozi, poput organizacije prajda u Podgorici i drugo što Amfilohije zamjera crnogorskim vlastima, ali to nema težinu kao nabrojano. Čak je u jednom razgovoru za medije Amfilohije pravdao da su crnogorske vlasti „pod pritiskom EU“ organizovale prajd.
Na pitanje “Pobjede” o njegovom političkom angažmanu, Amfilohije odgovara: “To zamjeranje je nasljeđe titoističko - brozovske ere. I tada je bila na snazi stroga zabrana crkvenim ljudima da se bave politikom. Samo ako su svirali uz diple titoističko - totalitarne politike, a takvih je bilo, to ne samo što nije zabranjivano, nego je nagrađivano sinekurama i visokim državnim odlikovanjima. Crkvi, saglasno njenoj prirodi i njenoj svečovečanskoj misiji, ništa što je ljudsko nije tuđe".
Nakon vaskršnje liturgije u Podgorici aprila 2003. godine, u vrijeme kada se uveliko pregovaralo o referendumu za suverenost Crne Gore, Amfilohije je još jednom žestoko napao crnogorsku vlast: "Današnja vlast nije ništa bolja od one u vrijeme Pontija Pilata - ona pere ruke u krvi pravednika tobož u ime demokratije, poistovjećujući laž i istinu, Boga i Satanu, pravdu i nepravdu, smrt i život"[15]. Veoma je bio aktivan u tom periodu u borbi da se referendum ne održi, a kad je bilo izvjesno da će ga biti, u kampanji protiv nezavisnosti Crne Gore.
U periodu izrade Ustava države Crne Gore i nabrajanja crkava po abecednom redu u poglavlju koje se odnosilo na slobodu vjeroispovjesti, on je poručio sa Rodosa, đe je učestvovao na međunarodnom forumu Dijalog civilizacija, da je "nacrt novog crnogorskog Ustava vrlo opasan kada je u pitanju crkva". Reagovao je što će u novom crnogorskom Ustavu prva biti navedena Crnogorska crkva prijetnjom: „To će biti razlog bez sumnje, budućeg vjerskog rata u Crnoj Gori'.[16]". Nakon toga se odustalo od nabrajanja crkava.
Prijetio je Amfilohije građanskim ratom i u slučaju limene crkve na Rumiji, postavljene na mjestu koje je bilo hodočašće svih konfesija u Crnoj Gori i simbol vjerskog suživota, a koju je postavila u ljeto 2005. godine Srpska pravoslavna crkva helikopterom Vojske tadašnje Državne zajednice Crne Gore i Srbije, u vrijeme vlade Vojislava Koštunice u Srbiji. Na nivou države donešeno je nekoliko odluka državnih organa o uklanjanju tog objekta, kao što je odluka Ministarstva održivog razvoja i turizma iz 2005.godine, ali ona do današnjeg dana nije uklonjena. U govoru koji je održao Amfilohije, rekao je između ostalog i: „Ko sruši taj hram, Bog ga srušio – i njega i njegovo potomstvo, i časni krst mu sudio.“[17] U pismu crnogorskom premijeru Igoru Lukšiću, napisao je da će ako budu rušene crkve, biti rušene i džamije i da će doći do krvoprolića. „Rušenje ove crkvice Svete Trojice na zahtjev poslanika muslimana, u neposrednoj blizini Kosova i Metohije na kojima su tamošnji teroristi, na žalost sunarodnici ovog poslanika, srušili za posljednjih šest godina 150 pravoslavnih hramova, imaće dalekosežne posledice za mir i poredak u Crnoj Gori."[18] Slično je izjavljivao i 18.01.2011. godine: „Do nas dopiru ozbiljne prijetnje iz Bara, da ukoliko dođe do rušenje crkve, to može izazvati rušenje neke od džamija, da ne kažemo krvoproliće na vjerskoj osnovi".[19]
Kao neko ko je vaspitavan na mitologiji Kosovskog boja, njegovoj kanonizaciji i izmaštanoj personifikaciji pogibije kneza Lazara Hrebeljanovića, nesumnjivo da je Amfilohije Radović doživio priznanje Republike Kosovo od strane crnogorskih vlasti kao najteži akt izdaje. Zato on upućuje kletve (poput Lazareve) i poteže vokabular kosovskog mita, pozivajući srpsku omladinu da „ginu do posljednjeg“ za Kosovo !
Nakon poznatih dogadaja na Kosovu u drugoj polovini marta 2004. godine, Amfilohije Radović i SPC, uz saradnju srpskih partija iz Crne Gore, organizovali su protestni skup na koji su izveli učenike srednjih škola. Nekoliko noći su se okupljali ispred hrama u Podgorici. Svešenici SPC obraćali su se okupljenim srednjoškolcima zapaljivim nacionalističkim govorima. Za vrijeme protestnih šetnjih skandiralo se "Ubi, zakolji, da Šiptar ne postoji" i pjevale četnicke pjesme. Knjižara islamske vjerske zajednice u Baru je kamenovana, polupano je nekoliko automobila. „Sad je zovu Montenegro. Vražje leglo! ... Ako je Crna Gora ona koja se odrekla Kosova i Metohije i pljunula na kralja i gospodara Nikolu I i na mučenicku krv onih koji su oslobadali Crnu Goru i Kosovo i Metohiju, to nije Crna Gora ni moja, ni mojih predaka, niti mojih potomaka”[20], kazao je Amfilohije u oktobru prošle godine, da bi nešto slično ponovio u januaru („To mogu samo izdajnici Crne Gore, oni koji stvaraju novu istoriju”) i februaru ove godine: „Samo se bezglavi mogu odreći Kosova i Metohije. Samo bezglavi su mogli da priznaju odvajanje Kosova i Metohije od Srbije i od Crne Gore, oni i bez glave i bez savjesti"[21]. Naravno, ovo su samo posljednje izjave, Njih je bilo konstantno i u istom tonu svo vrijeme od priznanja Kosova od strane Crne Gore.
Antizapadnjaštvo Amfilohija Radovića
Kao dosljedni učenik Nikolaja Velimirovića i Justina Popovića, Amfilohije je oduvjek imao otpor prema bilo kakvim uticajima sa zapada. Otuda i njegova ogorčenost prema odluci Crne Gore o pristupanju EU i ulasku u NATO. „Šta je drugo NATO pakt nego nastavak nacifašizma koji je u krv zalio Evropu i svijet”[22], ovakvu i slične izjave izgovarao je Amfilohije, upoređujući najdemokratskije i najuređenije svijeta, članice NATO, sa fašizmom i nacizmom.
Takođe, početkom godine, izjavljuje tokom molebana u podgoričkom hramu: „Ono što su radili Krstaški ratovi, inkvizicija, Napoleon, fašizam, nacizam i komunizam, to je ono što sada ovaj novi globalni poredak radi. Istim putevima, istim metodama, novim pravilima, bombardovanjima Srbije i Crne Gore, otimanjem Kosova i Metohije"[23].
O opredjeljenju Crne Gore ka evroatlanskim integracijama on kaže: „Najprije treba da se krste i prosvijete oni koji su oboljeli od brozomore koja je najopakija bolest i ovdje vlada vec 70 godina. Ona je opakija od tuberkuloze, raka i svake druge teške bolesti. Oni koji su se klanjali "zlatnom teletu" Brozovom i Lenjinovom, sada se klanjaju "zlatnom teletu" briselskom i evropskom. Idemo na zapad gdje sunce zalazi iako znamo da svjetlost dolazi sa istoka ".[24]
Prilikom posjete potpresjednika USA, Džozefa Bajdena, Beogradu, a povodom njegovog izvinjenja, Amfilohije je izjavio: “Evo i ovi naši ovdje, dao im Bog da budu vlast, da ih isproba - hoće u NATO pakt. Umjesto da Crna Gora pomogne časnim evropskim narodima da rasformiraju te ubilačke totalitarne sisteme i tako uđe u Evropu, ona hoće da se potčini toj totalitarnoj ideologiji, koja je nastavak hitlerovskog novog evropskog poretka”.[25]
U govorima Amfilohije se često poziva na poruke i kletve nekadašnjeg duhovnog i svjetovnog vladara Crne Gore Svetog Petra Cetinjskog, smještajući ih u ovovremeni društveni i politički kontekst. Prilikom predstavljanja propagandnog štiva pod naslovom "Vratiti se Rusiji", knjige izvesnog Rusa Leonida Rešetnjikova, parafrazirao jer Amfilohije kletvu Petra I Petrovića, staru skoro dva stoljeća, dodatno je začinivši: „Ko bio protiv jednovjerne, jednokrvne, jednojezične Rusije dabogda živo meso od njega otpadalo. Proklet bio tri puta i tri hiljade puta“.[26] Na obelježavanju Martinićke bitke iz 1796. god, kada su Crnogorci porazili vojsku turskoga vezira Mahmuta-paše Bušatlije, Amfilohije je u besjedi izjavio „Jedno je, međutim, sigurno: mahmutbušatlići su danas nosioci natovske tiranije! Ono što je radio sultan u to vrijeme, danas sa drugim idejama i idealima radi NATO".[27]
U više navrata, naročito u svakoj besjedi posvećenoj navodnoj „istrazi poturica“ Amfilohije je iznosio teške uvrede na račun pripadnika muslimanske konfesije i bošnjačkog naroda.
Tako je prije nekoliko mjeseci, nakon služenja liturgije u crkvi na Ružici, prisutnima veličao vladiku Danila i njegovo tobožnje iniciranje pokolja crnogorskih muslimana, koje je nazvao lažnim ljudima: „Mnogi i danas prigovaraju kako je to smio vladika Danilo. Jeste da je strašno pobiti ljude, međutim, još je strašnija duhovna smrt koju siju oko sebe ti lažni ljudi, sa lažnom vjerom. Zato je, blagodareći toj žrtvi, vladika Danilo spasio Crnu Goru. Da se to nije dogodilo, danas ne bi bilo pravoslavnog uva u Crnoj Gori, i to treba imati u vidu.“[28] . Veb magazin, Bošnjaci.net, 7.avgusta 2014.godine. u tekstu „Sotonski krici Amfilohija Radovića“, objavljuju reakciju na Amfilohiju opservaciju navodne istrage poturica: „Pomenuti vajnik, koji je u javnosti poodavno poznat kao veliko-srpska sotona Amfilohije, decenijama u crkvenoj odori huškao je na rat i krv, od ranih 90-tih okupljao je i slao rezerviste - pravoslavne ratnike da vrše genocid i istrebljenje Bošnjaka u BiH i Sandžaku, Albanaca na Kosovu i Hrvata od Dubrovnika do Vukovara“.[29]
Mitropolitova opsesija seksualnošću
Jedna od opsesivnih tema Amfilohija Radovića je seksualnost, posebno njen homoseksualni oblik, o čemu govori nebiranim riječima, kletvama i mržnjom. Čuvena je njegova rečenica o tome da se drvo koje nema ploda baca u oganj.
Uopšte, seksualne slobode su za njega „revolucija paganskog totalitarizma“ koja „obesmišljuje osveštanu svetinju braka, razara porodicu, ukida monogamiju…” Govori o tobožnjem forsiranju rane seksualnosti putem obrazovanja „ što šteti djeci i omladini, dovodeci do ranih trudnoća i abortusa, doprinoseći širenju polno prenosivih bolesti”.
Dan nakon održavanja Parade ponosa 2010. godine, Amfilohije Radović je u okviru vjerske besjede iznio stavove i nezadovoljstvo zbog održane parade: „Evo, juče smo gledali kakav je smrad otrovao i zagadio prestoni grad Beograd, strašniji od uranijuma. Najveci smrad sodomski koji je ova savremena civilizacija uzdigla na pijedestal božanstva. I vidite, jedno nasilje, nasilje tih obezboženih i nastranih ljudi izazvalo je drugo nasilje. Pa se sad pitaju ko je kriv i tu djecu nazivaju huliganima“.[30]
Amfilohije je bio i protiv održavanja iste manifestacije u Podgorici, rekavši da su sva takva okupljanja nasilje nad savješću ogromne većine ljudi: „Ili to što je Crna Gora u opasnosti da, od ekološke, postane sodomska država, ili to što će Evropa,ona antihristovska, uspeti napokon da Crnu Goru metne poda se, kao znak njenog punog ispunjenja uslova za integracije i njene pune afirmacije ljudskih prava i sloboda“. Prema njegovim riječima, bilo kako bilo - jedno je sigurno, "Toga dana, iz tog jednopolnog braka, od Njegoševe slavne Crne Gore svi su preduslovi da se rodi - Jadogora, a od ponosnih Crnogoraca da počnu da se rađaju – jadogorci“.[31]
Posljednju, ovogodišnju Paradu ponosa, prilikom Praznika rodenja presvete Bogorodice, Amfilohije takođe naziva „paradom srama i moralnog smrada”, a premijerku Srbije, Anu Brnabić, nazvao „antirotkinjom”. Amfilohije je još poručio da bludnici, idolopoklonici, preljubnici, muželožnici, nepravednici i otimači ne mogu da očekuju vječni život. „Ne znate li, ne znali vas jadi, da požari ovoga ljeta u Crnoj Gori i šire od nje, kao i uragani koji pustoše Ameriku predstavljaju protest prirode i Božju opomenu protiv moralnog smrada, zla, bogomržnje, bratomržnje i grijeha kojima je zemlja zatrovana?!”[32]
Protiv obnavljanja CPC
Mitropolit Amfilohije, mitropolit dabrobosanski Nikolaj i episkop zahumsko-hercegovački Atanasije izdali su 1998. godine zajedničko saopštenje: "Takozvana autokefalna crnogorska crkva sastavljena je od jednog raspopa, jednog raskaluđera i jednog nesvršenog učenika Cetinjske bogoslovije, delikventnog ponašanja, predstavlja jednu necrkvenu i anticrkvenu sektu. Zato svako učestvovanje u toj sekti znači umjesto blagoslova božijeg, prizivanje prokletstva na sebe i svoje potomstvo!"[33]
Promovišući SPC i njenu eparhoiju u Crnoj Gori kao osmovjekovni neprekinuti kontinuitet, iako se radi o organizaciji stvorenoj 1920.godine dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića, Mitropolija cetinjsko-primorska SPC izdala je saopštenje u martu 2011. godine u kojem se, između ostalog, kaže: „…kao takva, takozvana CPC od svog osnivanja 2000. godine postoji i djeluje, ali nema pravo da uzurpira dostojanstvo, ime i imovinu institucije Pravoslavne crkve, koja u Crnoj Gori deluje uz neprekinuti kontinuitet već duže od osam vjekova.“[34]
O mitropolitu CPC, Vladici Mihailu, Amfilohije kaže da je „Dedeić kao klirik Carigradske patrijaršije lišen svešteničkog čina i isključen iz crkve i na njega je stavljeno prokletstvo“, dodajući da „Ta njegova zajednica nema nikakve veze ni istorijski, ni po duhu, ni kanonski sa Crnogorskom crkvom, sa Mitropolijom crnogorskom iz vremena kraljevine Crne Gore. To se vidi i po aktu njenog osnivanja, jer u tom aktu piše da se osniva vjerska zajednica CPC 16. janura 2000. godine“.[35]
Jasno je da nije osnovana 2000.godine, inače ne bi izdali navedeno saopštenje od 1998.godine. Crnogorska pravoslavna crkva je obnovljena 1993.godine, prvi put je 26. jula 1995. godine podnijela zahtjev za registraciju kod nadležnog organa, ali je tek 17. januara 2000. godine bila registrovana. Pošto je raščinjen i izbačen iz Carigradske patrijaršije i lišen čina, da bi mogao od nečega da živi i zaradi neki dinar on je došao ovdje da obmanjuje, kao ona baba iz "Gorskog vijenca" "... kažuj, babo, jesi li vještica"[36], kazao je Amfilohije ističući da je uloga Miraševa u Crnoj Gori od prilike ista kao uloga babe u "Gorskom vijencu".
Kada je 2015.godine organizovana javna rasprava povodom Nacrta zakona o slobodi vjeroispovjest, mitropolija SPC je organizovala klasični linč mitropolita CPC, Vladike Mihaila, u Bijelom Polju i Kotoru, vrijeđajući ga najpogrdnijim imenima.
Na uredno prijavljene skupove CPC, mitropolija SPC zakazuje u isto vrijeme i na istom mjestu svoje skupove, onemogućavajući CPC da vrši svoje obrede, uz pomoć intervencije policijskih snaga, pod opravdanjem da se spriječe sukobi.
U februaru ove godine Mitropolit SPC Amilohije kazao je, na besjedi održanoj na Savindan u Kolašinu, da Vlada iz Podgorice plaća ''takozvanu Crnogorsku pravoslavnu crkvu'' koja je po mnogo čemu kopija Hrvatske pravoslavne crkve iz 1942. te da su nju stvorili Hrvati, ustaše i fašisti, pozvavši nakon toga da se kao braća pomirimo ''mi četnici i partizani, milovci i momirovci'', priznavši i sam da pripada četničkoj ideologiji.[37]
Grigorij Valerijević Alfejev, svešteno ime Hilarion, svještenik Ruske crkve, kaže u intervjuu od 2010.g.: "Pravoslavna crkva kao cjelina nema administrativno jedinstveni strukturalni ili upravni format, pa je, ako se može tako reći, konfederacija autokefalnih crkava, odnosno, potpuno nezavisnih jedne od druge pravoslavnih crkava. (...) Problemi koji nastaju u odnosima izmedu pravoslavnih crkava nijesu teološke ili dogmatske prirode, nego se odnose, primjerice, ko treba da upravlja određenom teritorijom…” Dakle radi se ne o hrišćanskom raskolu ili nesporazumu, već o kontroli teritorije.
Devastacija kulturnog nasledja i druge nesakralne radnje
Iako je zakonom predviđena zatvorska kazna za devastaciju kulturnog nasljeđa, naročito onog koje je proglašeno kao zaštićeno kulturno dobro države Crne Crne, Amfilohije nikada nije odgovarao zbog devastacije sakralne baštine koja je zakonom zaštićena i koja najvećim djelom potiče iz XIV i XV stoljeća. Dograđivao je crkve iz XIV stoljeća, ugrađivao eloksiranu bravariju, gradio zgrade u neposrednom okruženju crkava, oslikavao srednjevjekovne crkve ovovremenskim likovima i likovima tuđih svetaca koji nikada nijesu bili oslikani na zidovima crnogorskih crkava, pokrivao crkve materijalima koji nijesu postojali u vremenu njihove gradnje, popločavao ih italijanskim pločicama ...
Amfilohije će reći „Imamo problem sa Upravom za zaštitu kulturnih dobara, jer ona ima duh konzervacije umesto da revitalizuje kulturno blago“. Odbijajući da postupi po odluci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture o obustavljanju radova na četiri manastirska kompleksa na Skadarskom jezeru, mitropolit Amfilohije Radović upozorava direktora Zavoda da bez pismene dozvole Mitropolije Zavodu ubuduće neće biti dozvoljeno da obavlja bilo kakve poslove na zemljištu koje je "vlasništvo" Crkve, te da SPC "ne pristaje da bude prirepak jedne, ma koje nekrofilske ustanove... s paganskim duhom i sitnošičardžijskim nastrojenjem..."[38]. Jasno je da su se te kvalifikacije odnosile na crnogorsku državnu vlast.
Sem toga, uglavnom novcem od prihoda od sakarlne imovine sa teritorije Crne Gore, Amfilohije Radović i eparhija SPC u Crnoj Gori izgradili su veliki broj crkvenih zdanja koja su sva izgrađena suprotno tradiciji gradnje sakralnih objekata u Crnoj Gori. Veliki broj izgrađenih crkvenih objekata su vjerne kopije srpskih manastira sa Kosova, što dodatno potvrđuje tezu o misionarskom radu Amfilohija Radovića da Crnu Goru i Crnogorce pretvori i dio srpskog nacionalnog i duhovnog prostora.
Među spornim mitropolitovim izjavama je i ona da je crnogorski jezik izmišljen i da njim „niko i nikada nije govorio u Crnoj Gori” pa ukoliko ona želi ići ka Evropi to mora činiti tako što će njeno pismo biti ćirilica, „u suprotnom Crna Gora neće biti Crna Gora, već Zulu pleme i neka Crna Gora ide u Evropu, ali se u Evropu ne ide kao prosjak”.[39]
Crnogorski jezik posprdno naziva čirgilica, po jednom od lingvista koji su radili na standardiozaciji crnogorskog jezika, Adnanu Čirgiću. Za latinicu kaže „To su činili okupatori. Ali koji su to prosvetitelji koji u 21. vijeku okupatorsko pismo proglašavaju za jedno zvanično u Crnoj Gori. Čak i školska svjedočanstva ispisana su latinicom. Vidim da se u Podgorici i na Cetinju latinica koristi čak i na grobljima a ne bih se iznenadio da se pojavi i u drugim mjestima“. Ili „'Danas se koristi pismo koje su okupatori nametnuli 1916. godine“.[40]
Svjestan koliko bi značajno bilo uticati na populaciju u Crnoj Gori od malih nogu, na njihovo formiranje u srpskom i svetosavskom duhu, mitropolit SPC Amfilohije Radović pozvao je Vladu i Ministarstvo prosvjete da što prije, „kao druge evropske države“(?), stvore uslove za uvođenje vjerske nastave u sistem javnog obrazovanja.
Amfilohije je kazao da je posebna radost i veliki blagoslov Božji zbog skoro 1.500 djece – polaznika pravoslavne vjeronauke koja se organizuje na više od 40 mjesta pri parohijama, crkvenim opštinama i duhovnim centrima. Milenko A. Perović, profesor filozofskog fakulteta u Novom Sadu i poznati crnogorski intelektualac, otpisao mu je preko medija da „njegova krupna neistina nalazi se u tvrdnji da je „pravo na vjersku nastavu u školama zagarantovano svim važećim međunarodnim aktima o ljudskim slobodama i pravima“. Ta tvrdnja nije samo neistina, nego je i banalna izmišljotina. Pozivanjem na „sva važeća međunarodna akta“, Radović pokušava neupućenima baciti prašinu u oči. Obmanom hoće stvoriti uvjerenje da za svoje namjeravano vjeronaukovno nasilje nad Crnom Gorom ima međunarodno-pravnog i hjumenrajtističkog pokriće“.[41]
Amfilohije, šatoraši i pučisti
Iako do kraja nije rasvjetljena uloga Amfilohija Radovića u događajima od jeseni 2015.godine pa do pokušaja oružanog puča na dan izbora, 16.10.2016.godine, nije teško pretpostaviti da je on u njima igrao veoma aktivnu ulogu.
Protesti prosrpske opozicije su i počeli nakon javne rasprave o Nacrtu zakona o slobodi vjeroispovjesti, koji nimalo nije odgovarao mitropoliiji SPC u Crnoj Gori, posebno u djelu vraćanja vlasništva nad sakralnom imovinom na period prije 1918.godine. "Potpuno je jasno da ovo štivo nije pisano da bi se unaprijedio razvoj crnogorskog društva, što bi trebalo da bude cilj donošenja jednog zakona, nego je Vlada predložila pomenuti tekst sa namjerom da stvori prostor da ratuje protiv Pravoslavne crkve." ("Dan", 13. avgust 2015.).
On je i svojim prisustvom i govorima na svim događanjima to potvrđivao. U svojim izjavama je pokušavao da diskretiuje suđenje optuženima za pokušaj oružanog prevrata i ubistva premijera Đukanovića, dovodeći u sumnju da je takvog pokušaja uopšte i bilo.
U božicnom intervjuu za TV Novi, iz Herceg Novog, on kaže: „Međutim, moram da priznam da mi je, kako je to poslije narodu ispričano da je spreman neki državni udar i ubistvo Ðukanovića, sumnjiva ta priča, u koju ne mogu da uključe rusku vladu, ali onda uključe nekakve Ruse, pa naše i ove druge. Sve to, po mom mišljenju, miriše na borbu oko vlasti, za dobijanje izbora. Ruku na srce, izbori koji se do danas nastavljaju nastavak su onih izbora od 1945.godine.“[42]
Slavko Mandić iz Radio Skala iz Kotora piše o uplitanju Amfilohija u sudski proces optuženima za pokušaj oružanog prevrata i ubistvo premijera: „Vjerujući valjda da vrijeme pogoduje njegovom naumu, ovaj crkveni poglavar je podgoričkom Višem sudu ponudio prijedlog odbrane za ukidanje pritvora trojici optuženih u slučaju pokušaja terorizma na dan parlamentarnih izbora prošle godine, Draganu Maksiću, Srboljubu Đorđeviću i Milanu Dušiću. Preko advokata Amfilohije je poručio da Srpska pravoslavna crkva nudi garacije da će osumnjičeni postupati u skladu sa odlukama suda i da će, za vrijeme suđenja biti smješteni u Manastiru Ostrog... Smisao je da se pokaže da je Srpska crkva u Crnoj Gori toliko jaka da može da se umiješa i u vođenje najozbiljnijih sudskih sporova. I ne samo da se umiješa, nego i da odlučuje i presudno utiče na sam ishod.“[43]
Optužena Branka Milić, kojoj je Amfilohije već novčano pomagao i dao garancije za nju sudu, puštena je odlukom suda i smještena u manastir na Bioču. Sama činjenica da Amfilohije se ne libi i spreman je da pomogne svim optuženima govori o njegovom odnosu prema planiranom prevratu i pitanju krivične odgovornosti učesnika sa moralnog stanovišta.
Amfilohijeva podmetanja
Nije se libio Amfilohije ni podmetati patrijarhu Pavlu na samrtničkoj postelji dokument kojim bi "abdicirao" u njegovu korist?
Na sahrani ubijenog srpskog premijera Zorana Đinđića Amfilohije održao je nenajavljeni govor nad odrom, uprkos izričitoj želji premijerove porodice da se nikakvi govori ne drže, iskoristivši priliku da seiri nad ubijenim premijerom s kojim nije dijelio iste političke poglede: “Zoran Đinđić, koga ispraćamo danas iz ovoga svetog hrama na vječni počinak, biće zapamćen prvenstveno po tome što je, u momentu najdubljeg poniženja svoga naroda, na obrenovićevski način, ispružio ruku bratskoga mira i pomirenja Evropi i svijetu.”[44] U Amfilohijevom sistemu vrijednosti ta pružena ruka "u momentu poniženja" nije ništa drugo do izdaja srpskih interesa. Već u narednim rečenicama je poentirao: „Pa se ne zna koja je dublja, ili ova njegova rana, otvorena rukom bratomržnje ili ona Milice Rajić, poginule od bombardovanja 1999.godine ili ona zaklane Marice Mijić iz Bijelog Polja, kod Peći, ...“,[45] direktno povezujući smrt premijera i „pruženu ruku Evropi i svijetu“, pored žrtava u srpskom narodu za koje Amfilohije smatra „Evropu i svijet“ odgovornim.
Njegove političke izjave su vijek bile sa pozicija ultranacionalističkih, anticrnogorskih, antizapadnih, antinatovskih, uperene protiv drugih konfesija, ... uvijek je otvoreno podržavao ekstremnu "desnicu" (klerofašiste u Srbiji ), optužene za ratne zločine...
Ne čudi što je kao svještenik vjenčao osobe iz vrha pokreta Zavetnici, čak i degradirajuće zapjevao na njihovoj svadbi, iako se radi o krajnjim ekstremistima koji u Srbiji nijesu mogli preći cenzus. Nije tajna da Amfilohije politički podržava Zavetnike (cara Lazara). „Mitropolit i predvodnik militantnog krila Srpske pravoslavne crkve, vladika Amfilohije, ponovo je pokazao da ne odustaje od svetovne politizacije koja ne samo da ruši sekularne temelje države već u kontinuitetu povlađuje nacionalističkoj desnici, a Srbiju gura na put kolizije sa susedima.“ (Boško Jakšić: «Eksplozivni moleban», Politika“, 16 jan. 2017)
Arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve izabrao je 2010.godine na izbornom zasjedanju episkopa niškog Irineja za 45. poglavara SPC, nakon četiri kruga glasanja, takozvanim “apostolskim žrijebom”, odnosno nasumičnim izvlačenjem ceduljice sa imenom jednog od tri kandidata koji su ušli u najuži izbor. Kandidati za novog patrijarha, osim episkopa niškog Irineja, bili su mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije i Irinej bački. Skoro čitava Srbija je odahnula jer su obojica protivkandidata predstavnici ekstremne nacionalističke struje u SPC. Čak su se pojavile glasine o lažiranju i da se radilo o namještaljki.
Postavlja se pitanje zašto vrh SPC, političari, akademci, običan narod u Srbiji daju bezrezervnu podršku čovjeku kojeg ogromnom većinom nijesu htjeli na čelu SPC u njegovom destruktivnom radu u Crnoj Gori?
Zašto su najistaknutiji ljudi u SPC u Crnoj Gori ljudi skloni vrijedanju, širenju mržnje, prijetnjama “božjom kaznom”, difamacijama, obmanama …? Kao da je to strateški odabir kako bi se situacija u Crnoj Gori držala uvijek neuravneteženom i pogodnom za mešetarenje, razbijanje nacionalnog bića Crnogoraca i nacionalnu asimilaciju. „Dobra i pravedna djela nikoga ne čine dobrim i pravednim čovjekom, vec dobar i pravedan čovjek čini dobra i pravedna djela.” Odnosno, „Zla djela ne čine nikoga zlim čovjekom, već zao čovjek čini zla djela.” Tako i Hrist kaže u Mateju 7,18: “Ne može drvo dobro rodova zlih radati, ni drvo zlo rodova dobrih radati.” “Ili usadite drvo dobro, i rod njegov biće dobar; ili usadite drvo zlo, i rod njegov zao biće; jer se po rodu drvo poznaje.” (Matej 12,33). U Crnoj Gori je posađeno „drvo zlo“ i skoro sve nedaće i sukobljenosti u Crnoj Gori su njegov „zao rod“. „Surovi i neelastični, neumoljivi institucionalizam jedinospasavajuce crkve, sudara se sa služenjem u duhu „koji diše đe hoće.“ – pisao je Bulgakov. Taj „duh koji diše đe hoće“ je u pravu Crnogoraca da imaju svoju Crkvu koja ih neće vrijeđati, mijenjati im prošlost, identitet i prepravljati zaostavštinu. „Grijeh i bolest nacionalizma još uvek izopačavaju hrišcanske vjeroispovesti“ (Berđajev).
Mržnja, licemerje i ponižavanje pravosuđa
Iako je spisak izgovorene mržnje Amfilohija Radovića toliki da se može odštampati podeblja knjiga, u ovom tekstu su navedene uglavnom one novijeg datuma, javnost u Srbiji se sablažnjava samo u nekoliko navrata: zbog govora nad mrtvim Zoran Đinđićem, parastosa vladi Aleksandra Vučića i, posljednje, izjave Amfilohija Radovića prilikom služenja liturgije u u Pećkoj Patrijaršiji: „One u svojim utrobama pobiju za jednu godinu više dece nego što su pobili Musolini i Hitler i Broz i ovi koji su ovde na Kosovu i Metohiji. A hoćete da kao narod imamo blagoslov Božji”.[46] Malo je ljudi koji mogu u jednoj izjavi povrijediti i ženski rod (srpski) i sve žrtve holokausta i fašističkih masovnih zločina Hitlera i Musolinija! S jedne strane zadirući u elementarno ljudsko pravo, a sa druge strane umanjujući i relativizujući strašne zločine koje su počinjene u vladavini Hitlera i Musolinija. Što se prvog tiče, obzirom da to neki hoće podvesti pod hrišćansku dogmu, sveštena lica mogu svoju dogmu provoditi unutar crkvenih objekata, ali ih dogma ne amnestira i ne čini povlašćenim u odnosu na druge građane kad nastupaju u javnom prostoru.
Zbog citata i njegovih izjava datih u Baru i Podgorici na Badnje vece 6. januara 2011. , („Ko srušio taj hram (crkvu na Rumiji), Bog ga srušio i njega i njegovo potomstvo i časni krst mu sudio“ i druge), pored i dijela izjave date novinarima na proslavi Pravoslavne nove godine u Podgorici 14. januara i dijela pisma koje je donio tadašnjem premijeru Igoru Lukšicu i koje je kasnije podijelio novinarima, crnogorsko tužilaštvo je prekršajnu podnijelo prijavu zbog govora mržnje. Amfilohije se nije odazvao nijednom ročištu i javno se izrugivao crnogorskom pravosuđu.
Prije desetak dana Osnovno državno tužilaštvo u Podgorici formiralo je predmet u slučaju krivične prijave Crnogorskog pokreta protiv poglavara Srpske crkve u Crnoj Gori Amfilohija Radovića zbog govora mržnje, odnosno povrede ugleda naroda i izazivanja mržnje, zbog njegovih izjava u kojima je Crnogorce uporedio sa volovima i o vraćanju krsta na Sahat kuli u Podgorici, nakon njene rekonstrukcije („ ...Ako bismo mi uradili ono što su skidanjem krsta sa Sahat-kule, nažalost, uradili nama, a nadamo se u Boga da bezumlje neće prevladati da se skine taj krst, onda bismo trebali da srušimo džamiju da bismo vratili crkvu, da srušimo kuću Ðečevića da bismo vratili svetinju Markovog manastira“).[47]
Ostaje da se vidi hoće li crnogorsko pravosuđe postupati po savjesti ili će se ponovo umiješati politički interesi i ideološka pozadina zapošljenih u tužilaštvu i sudstvu. Zakon je više nego jasan: „Izazivanje nacionalne, rasne i vjerske mržnje, Član 370: (1) Ko javno podstiče na nasilje ili mržnju prema grupi ili članu grupe koja je određena na osnovu rase, boje kože, religije, porijekla, državne ili nacionalne pripadnosti, kazniće se zatvorom od šest mjeseci do pet godina....“
U svom najnovijem intervjuju, objavljenom u beogradskim ''Večernjim novostima'' 16. oktobra 2017, Amfilohije Radović pravi potpuni zaokret u odnosu na vodećeg čovjeka DPS-a izjavom: „Milo Đukanović je moj prijatelj, i to zaista iskreno kažem. Darovit je čovek, uspeo je da uradi mnogo toga, ali isto tako mnoge od suštinskih stvari koje radi ili je uradio ne bi učinio da je bio kršten kod ćivota Svetog Petra Cetinjskog i Svetog Vasilija Ostroškog. Evo prilike da ga krstimo, pa će drugačije da se bavi politikom i drugim vrednostima. Nadam se da će ovo pročitati. Nije on bez damara da ne čuje.“[48]
Znajući karakter onoga ko je izgovorio ove riječi dalo bi se naslutiti da može biti posrijedi negi skriveni dogovor između Amfilohija i vlasti pred buduće predsjedničke izbore, lokalne u Podgorici i druge. Mada je teško povjerovati da DPS očekuje da je takvom politikom moguće pridobiti biračko tijelo nenaklonjeno DPS-u, realnije je da će DPS izgubiti korpu tzv. crnogorskih glasova, koji su mu, uz sve zamjerke, omogućavali da vlada makar u novom milenijumu.
U prilog takvim špekulacijama idu na ruku i nagovještaji da se priprema zakon o povrćaju crkvene imovine, u okviru poglavlja 23 o pristupanju EU, kojim bi se vratila imovina nacionalizovana nakon 1945.godine. Opet u ''Večernjim novostima'' (vjerovatno Amfilohijevom favoritu među štampanim medijima) izašao je 19. oktobra 2017.tekst pod naslovom „VRAĆANjE IMOVINE CRKVAMA: Titular je SPC“, u kojem se kaže: „Vlada Crne Gore planira propis o vraćanju imovine crkvama i verskim zajednicama. To potvrđuju hiljade tapija, ugovora o poklonu...Pre nekoliko godina predstavnici Mitropolije crnogorsko-primorske podneli su resornom ministarstvu više od 140 dokaza o oduzetoj crkvenoj imovini (taj broj danas je mnogo veći)...“.[49]
Sa onim što SPC u Crnoj Gori traži, ona bi postala vlasnik trećine teritorije Crne Gore!
SPC u Crnoj Gori nikada, do sada, nije pokazala nijedan vlasnički dokument za najveći broj manastira i crkava u Crnoj Gori. Prosto iz razloga što je sakralna imovina u Crnoj Gori u doba knjaževine i kraljevine Crne Gore bila u vlasništvu države, a nakon 1918.godine i aneksije Crne Gore od strane Srbije nikada nije prevedena u vlasništvo novoformirane Beogradske patrijaršije i SPC. Valjda se smatralo da ukidanjem CPC i njenim formalnim „prisajedinjem“ to nije bilo neophodno.
Umjesto da se već jednom razriješi taj pravni galimatijas, sakralna imovina u Crnoj Gori postaje predmet političke trgovine. Već su podnešene mnoge prijave zbog nezakonitog upisa u vlasništvo SPC pojedinih sakralnih objekata. Ne smije se zaboraviti da ne može samo poslijeratna nacionalizacija biti predmet restitucije, već sva imovina koja je nasilnim i nezakonitim državnim aktima, ili u periodu okupacije, bilo one prije jednog stoljeća ili one od prije osamdesetak godina, oduzeta pravim vlasnicima.
Čini se, ipak, da crnogorsko pravosuđe nije doraslo ovom složenom problemu i da bi problem sakralnog nasljeđa trebalo rješava na međunarodnim arbitražama, polazeći od načina prisajedinjenja kraljevine Crne Gore Srbiji, načina na koji je ukinuta CPC i prisajedinjena Beogradskoj patrijaršiji, do pitanje suštine vlasničkog odnosa kroz prizmu svih tih događanja.
Umjesto zaključka
Država nije donijela zakon o djelovanju vjerskih organizacija, bolje reći, povukla je Nacrt zakona o slobodi vjeroispovjesti nakon početka javne rasprave o njemu i nakon slanja na mišljenje Venecijanskoj komisiji.
Srpska crkva u Crnoj Gori je jedina neregistrovana vjerska organizacija, pa se postavlja pitanje na koji način je ona stekla svojstvo pravnog lica u prometu i vlasnika nekretnina, obzirom da je Crna Gora 21.maja 2006.godine promijenila pravni status i postala samostalna, nezavisna država. Smiješno i diletantski djeluju izjave iz mitropolije SPC na Cetinju, kojima se kaže: „U Crnoj Gori je još uvek na snazi socijalistički Zakon o pravnom položaju verskih zajednica iz 1977. koji crkvama i verskim zajednicama daje položaj građansko-pravnih lica poštujući, pravnim jezikom rečeno, kontinuitet pravnog subjektiviteta“. [50]
Zakonom je predviđen način registracije vjerskih organizacija, po kojem mitropolija SPC odbija da se registruje, tako da je to obična besmislica.
Mitropolija SPC odbija da se registruje zbog odbijanja da se registruje kao nevladina organizacija, prateći to riječima njenog mitropolita da država Crna Gora treba da se registruje kod mitropolije SPC, a ne mitropolija kod države.
Pravno je sve jasno, bez obzira što SPC u Crnoj Gori želi za sebe poseban status.
Umjesto da uredi pitanje pravnog statusa SPC u Crnoj Gori, država dozvoljava uknjižbu vlasništva, pravi promet, poslovne aktivnosti u koje nema nikakvog uvida (gradnja hotela, gradnja stambenih zgrada, prodaja crkvenih rekvizita, vjenčanja, osveštanja, sahrane i tome slično), izgradnju nelegalnih objekata, devastaciju zaštićenih kulturnih dobara i mnoge druge radnje, nezakonite ili koje ne spadaju u taj korpus. Štoviše, stotine hiljada eura je država uložila samo u izgradnju hrama u Podgorici. Ovim se samo potvrđuje da nepoštovanje zakona i pravnih normi vodi ka pravnom haosu.
Iz potpuno politički oportunih razloga i izbjegavanja miješanja sa strane, izvan Crne Gore, u tako osjetljiv problem, država Crna Gora je odustala od Nacrat zakona o slobodi vjeroispovjesti i ostavila potpuno neuređen prostor za nesmetano i nekažnjivo djelovanje vjerskih zajednica, kakvo ne postoji u drugim evropskim zemljama.